{"id":1182,"date":"2018-03-07T20:14:01","date_gmt":"2018-03-07T19:14:01","guid":{"rendered":"https:\/\/www.ruudharberts.nl\/?page_id=1182"},"modified":"2023-09-05T13:55:34","modified_gmt":"2023-09-05T11:55:34","slug":"het-wapen-van-amsterdam","status":"publish","type":"page","link":"https:\/\/www.ruudharberts.nl\/monumentaal-werk\/het-wapen-van-amsterdam\/","title":{"rendered":"Het Wapen van Amsterdam"},"content":{"rendered":"

Het monumentale gebrandschilderde glas-in-loodraam Het Wapen van Amsterdam<\/em> is een remake van twee bestaande, in verval geraakte ramen uit de Oosterkerk in Amsterdam.<\/p>\n

Het raam meet 94,0 x 92,5 centimeter en is opgebouwd uit 42 gebrandschilderde ruitjes van 3 mm dik.<\/p>\n

\"\"<\/a>
Een van de gebrandschilderde glas-in-loodramen van Het Wapen van Amsterdam met woeste leeuwenkoppen<\/figcaption><\/figure>\n
\"\"<\/a>
De remake van Het Wapen van Amsterdam<\/em> dat langzaam maar zeker vorm begint te krijgen<\/figcaption><\/figure>\n
<\/div>\n

\"\"<\/strong><\/p>\n

De geschiedenis<\/strong><\/h2>\n

De ramen van Het Wapen van Amsterdam<\/em> werden vlak voor het zogeheten Rampjaar 1672\u00a0in de kerk aangebracht en kregen het daarna zwaar te verduren. Uit alles blijkt dat ze de neergang van de Nederlandse glorietijd aan den lijve hebben ondervonden.<\/p>\n

Hieronder schetst Henk van Bakel<\/a> een beeld van de tijd waarin de brandschilderingen werden vervaardigd en in de Oosterkerk te zien waren.<\/p>\n

\"\"<\/a>
De beide gebrandschilderde glas-in-loodramen van Het Wapen van Amsterdam in de eindfase van hun verval, met in elk raam bijna 100 breuklijnen<\/figcaption><\/figure>\n

\"\"<\/strong><\/h2>\n

De Oosterkerk<\/h2>\n
\"\"
De Oosterkerk, al bijna 350 jaar een monument in Amsterdam<\/figcaption><\/figure>\n

De Oosterkerk is een gereformeerde kerk op Wittenburg, een van de Amsterdamse Oostelijke Eilanden, niet ver van het huidige Scheepvaartmuseum. In deze buurt vond in de zeventiende eeuw veel maritieme bedrijvigheid plaats. Zo liet de VOC, het destijds grootste handelsbedrijf ter wereld, hier de meeste van haar schepen bouwen.<\/p>\n

\"\"
De Oostelijke Eilanden rond 1782 op een kaart van Gerrit de Broen, met bovenin de locatie van de Oosterkerk en onderaan de verbinding met de wereldzee\u00ebn, Het IJ<\/figcaption><\/figure>\n

De hardwerkende lieden op en rond de Eilanden kwamen van oudsher in een houten preekschuur bijeen voor de kerkdienst. Toen deze tijdelijke kerkschuur plaats moest maken voor een nieuw te bouwen\u00a0sluis, de\u00a0Rapenburgersluis, vond men het tijd voor een stenen, gereformeerde kerk. De vroede vaderen gaven aan stadsarchitect Dani\u00ebl Stalpaert de opdracht om een kerk voor de Eilanden te ontwerpen en na goedkeuring van het ontwerp liet de Vroedschap op 4 juli 1669 weten dat men besloten had \u2018een kerck op Wittenburgh te maken, bij Daniel Stalpaert op papier gebracht\u2019<\/i><\/em>\u00a0en dat men \u2018volgens \u2019t zelve concept een kerck aldaar behoort te doen bouwen deur den kerckmeesteren\u2019<\/i><\/em>. De opdracht voor de bouw ging naar stadsbouwmeester Adriaan Dortsman en exact drie maanden later werd de eerste steen gelegd. Ook de brandschilderingen werden opgeleverd en de kerk ging in 1671 in bedrijf. Men had er geen slechter moment voor kunnen uitkiezen.<\/p>\n

Het Rampjaar 1672<\/b><\/strong><\/h2>\n

In de zeventiende eeuw heerste volop bedrijvigheid op de Eilanden, maar tegen het eind van de eeuw nam deze allengs af. In feite werd de Oosterkerk gebouwd in een periode waarin (de voorloper van) ons land met aardig wat problemen te maken kreeg.<\/p>\n

\"\"
Dat het roerige tijden waren, blijkt uit dit schilderij van Jan Asselijn (1610-1652), De bedreigde zwaan<\/em>, dat later ook wel werd opgevat als een allegorie op Johan de Witt die het land verdedigt tegen zijn vijanden (Eregalerie van het Rijksmuseum te Amsterdam)<\/figcaption><\/figure>\n

E\u00e9n jaar na de oplevering van de kerk en de oorspronkelijke ramen werd in april 1672 de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden aangevallen door Frankrijk, Engeland \u00e9n de bisdommen M\u00fcnster en Keulen. Het was het begin van de Hollandse Oorlog die uiteindelijk zeven jaar zou duren. Tot overmaat van ramp vond een paar maanden na het begin van de oorlog ook nog eens een staatsgreep plaats. Op 20 augustus 1672 werden de staatsgezinde raadspensionaris Johan de Witt en diens broer Cornelis in Den Haag door een woedende meute prinsgezinden vermoord.<\/p>\n

Het was de tijd waarin \u2018het volk redeloos, de regering radeloos en het land reddeloos\u2019 was en dit alles luidde, mede door de enorm hoge kosten van alle militaire verrichtingen, het einde van de Gouden Eeuw in.<\/p>\n

Gevolgen voor de brandschilderkunst<\/h2>\n

Het Rampjaar en de roerige periode die daarop volgde hadden op tal van vlakken hun neerslag op de Republiek. Dat is ook af te zien aan de brandschilderingen in de Amsterdamse\u00a0Oosterkerk.\u00a0Door de afnemende welvaart\u00a0was er minder geld\u00a0beschikbaar\u00a0voor (glasschilder)kunst\u00a0en voor het behoud daarvan. G<\/i><\/em>laesescrivers <\/i><\/em>(glasschilders) en vakbekwame ambachtslieden\u00a0die tot dan toe met hun metier moeiteloos de kost\u00a0hadden verdiend gingen failliet\u00a0en\u00a0trokken weg uit Nederland.<\/p>\n

Toen ruim een eeuw na het Rampjaar ook nog eens de VOC werd opgeheven door Napoleon (1795) en de werkgelegenheid nog meer afnam, zochten de werkzoekende Eilanden-bewoners hun heil elders. De groei van steden die in de Gouden Eeuw de dienst hadden uitgemaakt, begon in de achttiende eeuw te stagneren en de Eilanden verkrotten. Noodzakelijke reparaties aan de ramen in de kerk werden ook daarna onnauwkeurig gedaan of bleven uit, met alle gevolgen van dien voor de huidige staat van de oorspronkelijke Wapen van Amsterdam<\/em>-schilderingen. In beide ramen zitten ruim honderd breuklijnen, sommige ruiten zijn weinig professioneel nageschilderd en onder de leeuwenkop rechts is een van de ruitjes simpelweg vervangen door eentje dat nagenoeg identiek is aan het ruitje ernaast.<\/p>\n

\"\"
Een van de originele glas-in-loodramen, met een vervangend ruitje dat nagenoeg identiek is aan het ruitje ernaast<\/figcaption><\/figure>\n

De Oosterkerk zelf bleef intussen intact en ruim twee eeuwen na de oplevering behoorden onder meer Vincent van Gogh en Abraham Kuyper, predikant en oprichter van de eerste politieke partij in Nederland, de ARP, tot de kerkgangers van de Oosterkerk. Zij hebben tegen het eind van de negentiende eeuw de originele brandschilderingen dus nog ter plekke mogen aanschouwen en wie weet hebben ze er zich in hun werk wel door laten inspireren.<\/p>\n

De remake<\/b><\/strong><\/h2>\n

De link met de belangwekkende historische gebeurtenissen die zich afspeelden in de tijd waarin deze brandschilderingen zijn gemaakt, vormde een mooie aanleiding om dit Wapen van Amsterdam<\/em> in zijn oude grandeur te herstellen. Maar vooral de imposante leeuwenkoppen op de oorspronkelijke ramen nodigden daartoe uit. Twee woest brullende leeuwen aan de wieg van een natie die zichzelf nog maar net had uitgevonden en nu met de nawee\u00ebn daarvan werd geconfronteerd: kan het symbolischer? Vaak worden de leeuwen in de stadswapens van Amsterdam gestileerd en soms zelfs lieflijk afgebeeld. Hier is dat allesbehalve het geval. De felheid straalt van de koppen af \u2013 en ook dat lijkt uitstekend te passen in een Gouden Eeuw die zijn beste tijd had gehad.<\/p>\n

\"Een
Voorstudie met contour, grisaille en zilvergeel op glas van een van de woeste leeuwenkoppen en een deel van de kroon.<\/figcaption><\/figure>\n

De remake is met veel aandacht voor detail uitgevoerd. Om een goed beeld van het raam en zijn context te krijgen, werden verschillende wetenschappelijke bronnen geraadpleegd. Ook is er met meerdere deskundigen gesproken en gaf het Rijksmuseum toestemming\u00a0om\u00a0in zijn goed beveiligde museumdepot\u00a0de originelen te komen bestuderen en op foto vast te leggen.<\/p>\n

Na deze grondige\u00a0voorbereiding werd van het oorspronkelijke Wapen van Amsterdam<\/em> een reconstructie\u00a0gemaakt\u00a0in de vorm van een werktekening op ware grootte. Op dit zogeheten carton<\/i><\/em>\u00a0<\/i><\/em>is, verdeeld over 42 ruitjes, de brandschildering in zijn geheel en op ware grootte afgebeeld. Aan de hand hiervan werden nieuwe ruitjes gesneden, in vele lagen gebrandschilderd en in het lood gezet. Met als uiteindelijk resultaat deze unieke replica van dit bijna verloren gegane symbool van de stad Amsterdam.<\/p>\n

\"\"In beeld<\/h2>\n

Hieronder een foto-reportage over het vervaardigen van de remake van Het Wapen van Amsterdam<\/em> in glasatelier ruud <\/strong>harberts.<\/p>\n

\"Dit
Het eindresultaat<\/figcaption><\/figure>\n\t\t\t