De woeste blik | 1018 Magazine

In het februarinummer [2021] van 1018 Magazine – het buurtblad van De Eilanden & Plantage Weesperbuurt – verscheen een mooi artikel over de replica van het zeventiende-eeuwse gebrandschilderde glas-in-loodraam Het Wapen van Amsterdam dat ik eind 2020 voltooide.

Titia Koerten is de auteur van het stuk. Ik heb het – in verband met de leesbaarheid – in zijn geheel overgenomen in deze blogpost. De tekst begint na de afbeelding hieronder.

Het artikel in het buurtblad 1018 Magazine | De Eilanden en Plantage Weesperbuurt

Ruud Harberts maakte een replica van een zeventiende-eeuws glas-in-loodraam

‘Ik werd getroffen door de woeste blik van die leeuwen’

Glaskunstenaar Ruud Harberts woont op de Kadijken en kijkt vanuit zijn woning uit op de Oosterkerk. Ruim vier jaar geleden vatte hij het wilde plan op om een replica te maken van een van de gebrandschilderde glas-in-loodramen die tot in de negentiende eeuw de Oosterkerk sierden.

Als hij van tevoren had geweten dat hij er maar liefst vier jaar aan zou werken – weliswaar met meerdere onderbrekingen van enkele maanden – was hij er misschien wel nooit aan begonnen. Na veel onderzoek, bestuderen van de originelen, testen van kleuren en brandschilderen, legde hij afgelopen oktober de laatste hand aan de replica.

 

Dit is een afbeelding van een replica van Het Wapen van Amsterdam
De voltooide replica van het Wapen van Amsterdam

Ik bezoek Ruud Harberts in Hoorn, waar zijn glasatelier is gevestigd. Hij heeft zich na een carrièreswitch tien jaar geleden toegelegd op het brandschilderen en het maken van glas-in-loodramen. Hij krijgt veel opdrachten voor het maken van moderne woningdecoraties voor particulieren, maar ook regelmatig opdrachten voor glasdecoraties aan grafmonumenten.

 

Hoe kwam je op het idee om van een van deze ramen een replica te maken?

“Ik was op zoek naar een nieuwe plek voor mijn atelier en had een afspraak met het bestuur van de Oosterkerk om te praten over het huren van een van de glazen kantoortjes. Er hing een kleine tentoonstelling over de geschiedenis van de Oosterkerk, waaronder ook foto’s van de gebrandschilderde ramen en ik werd getroffen door de afbeelding van de leeuwen met het wapen van Amsterdam. Nou, toen bood ik dus aan om een replica van een van de gebrandschilderde ramen met de leeuwen te maken voor de Oosterkerk in ruil voor een jaar huur. Achteraf gezien ging het bestuur daar – gezien de grote hoeveelheid werk – gelukkig niet op in.”

 

Je hebt je atelier inmiddels in Hoorn en die replica is er uiteindelijk gekomen, maar wat is er eigenlijk zo bijzonder aan die leeuwen?

De Oosterkerk | Paulus van Liender, naar Jan de Beijer, 1761 – 1783

“Ze zien er helemaal niet gestileerd uit, zoals gebruikelijk is op wapens, maar ogen nogal woest en grimmig. De ramen zijn gemaakt in 1671, niet alleen het jaar waarin de Oosterkerk in gebruik werd genomen, maar ook vlak voor het rampjaar 1672.

Die mooie, woeste blik

Volgens mij geven deze barse, woeste leeuwen goed de sfeer van de tweede helft van de zeventiende eeuw weer: oorlogen, de economie stagneerde enigszins en er was een tijd van neergang op komst. Je kan ook aan de ramen zien dat er in de achttiende eeuw in Amsterdam een mindere tijd aanbrak”

 

Dit is een scheidingslijn

Waar zie je dat aan?

“Nou, in de twee originele ramen met de leeuwen en het wapen van Amsterdam zitten elk meer dan honderd breuklijnen. Ze hebben het zwaar te verduren gehad. Er is wel geprobeerd om kapot glas te vervangen, maar dit is op een gebrekkige manier gedaan.

 
De twee originele gebrandschilderde glas-in-loodramen met de talloze breuklijnen en gebrekkige restauraties

Er waren in de achttiende eeuw ook geen goede glazeniers meer in Amsterdam, die waren allemaal weggetrokken. Bij een van de leeuwen is een ruitje vervangen waarbij gewoon de schildering van het naastliggende ruitje is gekopieerd en dat ziet er heel raar uit. Je kan ook zien dat er met opzet op de ramen is gekrast. Ik ben namen en jaartallen tegengekomen, een soort van achttiende-eeuwse graffiti.”

Een van de ruitjes met daarop achttiende-eeuwse graffiti
Dit is een scheidingslijn

De originele ramen bevinden zich nu in een van de depots van het Rijksmuseum. Was het lastig om de originelen te zien te krijgen?

“Lastig niet, maar er gaat wel veel tijd inzitten. Ik ben verschillende keren naar dat depot geweest om ze te bestuderen. Het is trouwens ongelooflijk wat ze daar aan spullen hebben hangen, echt rekken vol met dingen die nooit worden getoond. Ik heb in de bibliotheek van het Rijksmuseum uitgebreid onderzoek gedaan naar de brandschilderingen, maar er is helaas niet zoveel over bekend. Ook een promovendus, gespecialiseerd in gebrandschilderd glas, kon me niet veel wijzer maken. Blijkbaar zijn de ramen nooit bijzonder genoeg gevonden en zijn ze daarom na een renovatie in de negentiende eeuw niet teruggeplaatst en in 1885 verkocht aan het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap.”

Dit is een scheidingslijn

Ruud laat me zien dat de werkwijze van het brandschilderen door de eeuwen heen eigenlijk nauwelijks is veranderd. “Je kan de oven regelmatiger stoken dan in de zeventiende eeuw, maar verder is de werkwijze eigenlijk nog precies hetzelfde.”

 
Het vervaardigen van het carton op basis van de originelen

Op een werktafel ligt de modeltekening van de replica op ware grootte, het zogenaamde ‘carton’. Er is een raster overheen getekend, om te bepalen waar de loodstrips moeten komen en hoe groot de glazen platen moeten worden. Het opbrengen van de verf gebeurt in een vaste volgorde: eerst de verf voor de contouren, daarna de grisailleverf om schaduw en diepte aan te brengen. De kleuren, de emailles, worden als laatste aangebracht, omdat die op de laagste temperaturen moeten worden ingebrand. Bij elke nieuwe laag verf gaat het glas opnieuw de oven in.

 
Op zoek naar de gewenste kleur rood: enkele monsterstalen

Op een grote lichtbak in het atelier liggen vierkante stukjes glas in allerlei kleuren. Dit zijn kleine monsterstalen om het effect van bepaalde kleuren en verschillende oventemperaturen op het glas te kunnen vergelijken. Voor het rood in het Amsterdamse stadswapen heeft hij behoorlijk wat proefstukjes gemaakt. “Rood is een heel moeilijke kleur om te brandschilderen, omdat de kleurstof snel bruin wordt in de oven. Maar met dit diepe rood ben ik heel tevreden.”

Dit is een scheidingslijn

En wat gaat er nu met het raam gebeuren?

“Ik vind het op dit moment prettig dat ik, terwijl ik hier aan het werk ben, af en toe op kan kijken naar het raam. Er zit veel van mezelf in, maar ik ben uiteindelijk wel bereid om het te verkopen. Gezien de vele arbeidsuren die erin zijn gaan zitten, moet de prijs natuurlijk wel in verhouding staan met de tijd die erin is gaan zitten en alle moeite die ik ervoor heb gedaan. Mensen hebben vaak geen idee hoeveel arbeidsuren het maken van een gebrandschilderd glas-in-loodraam kost.”

Dit is een scheidingslijn
Dit is een afbeelding van een replica van Het Wapen van Amsterdam
Vanaf je werkplek opkijken naar een raam waar je zo lang aan gewerkt hebt, is een onmetelijk genoegen

Kun je er dan wel afstand van doen?

“Oh jawel, zolang het maar niet in het Amsterdamse penthouse van een rijke Rus of Chinees terechtkomt. Het liefst zie ik het hangen in een kerk, op een plek in het licht, waar het oorspronkelijk ook voor is bedoeld. Het zou mooi zijn als mensen dezelfde lichtinval kunnen ervaren die mensen in de zeventiende eeuw ook moeten hebben gezien.”

Voorlopig hangt het stadswapen met de leeuwen nog in het atelier, zichtbaar vanaf de weg. En soms hangt het aan de westzijde, waar het bij zonsondergang mooi zacht licht vangt.

 

Tekst: Titia Koerten
Foto’s: Ruud Harberts

 

Dit is een scheidingslijn

Kenmerken
Het raam meet 94,0 x 92,5 centimeter en is opgebouwd uit 42 gebrandschilderde ruitjes van 3 mm dik.

De gebrandschilderde ruitjes zijn opgebouwd uit meerdere lagen brandschilderverf die evenzovele keren zijn ingebrand.

Techniek
Brandschilderen | Glas-in-lood

Status
Te koop.

Meer weten over het gebrandschilderde Wapen van Amsterdam? Of gewoon meer weten over brandschilderen en glas-in-lood?

Het Wapen van Amsterdam | Achtergronden en geschiedenis
Het Wapen van Amsterdam | In beeld